Ons laatste bericht!!!

Vorig jaar hadden we ons 4 vragen gesteld:
Vinden we het nog steeds de moeite waard om in Ghana te blijven?
Zijn we nog gezond genoeg om in Ghana te blijven?
Krijgen we een verblijfsvergunning voor langere tijd?
Is ons huis in Venlo verkocht?

Als alle antwoorden 'ja' zouden zijn, dan zouden we gaan bouwen.
Als er ook maar 1 'nee' antwoord bij zou zijn, dan zouden we niet bouwen in Ghana, maar zouden we in Nederland gaan wonen aan zee.
En:……..Het werd dus niet 4 maal ja!

Ons vijfde jaar gaf duidelijkheid als het ging om de invulling van onze toekomst. Het was goed om het laatste jaar in Takoradi te zijn. De (geografische) afstand met Tamale zorgde ervoor dat we de dingen in een ander perspektief konden zien. Bovendien hadden de 2 redenen om naar Takoradi te verhuizen, zich inmiddels achterhaald: Kayayoo-girls terugsturen naar Tamale ging niet door, aangezien er geen Kayayoo-girls in Takoradi waren en orienteren op cq investeren in een huis aan de Ghanese kust vonden wij uiteindelijk te riskant.

Voor sommigen komt dit bericht misschien onverwachts; voor anderen wellicht niet. Hoe het ook zij: Wij keren dus definitief terug naar Nederland! Waarom?
Niet vanwege de onrustige situatie in onze buurlanden Ivoorkust en Burkina Faso; niet vanwege de cholera-uitbraak in Zuid-Ghana en de meningitis in Noord-Ghana of de Apollo-ziekte (oogkwaal die tot blindheid kan leiden); niet vanwege de olie die gevonden is aan de Ghanese kust bij Takoradi en kan leiden tot té hoge verwachtingen met alle gevolgen van dien. Nee, we keren terug omdat het mooi is geweest.

Een greep uit onze gedachten, met daarin vermeld de 3 belangrijkste redenen van terugkeer:

1. Als we nog langer zouden blijven, dan zou het voor ons te weinig toevoegen. Wij hebben gedaan wat we wilden en zelfs véél meer dan dat. Wij gingen voor 2 jaar naar Ghana; het werden er uiteindelijk 5. Dan mag je alleen maar heel tevreden zijn, vinden wij.

2. Lichaam en geest geven aan dat het welletjes is geweest. Tropenjaren tellen nog altijd dubbel!

3. Een tijdje geleden hebben we besloten geen huis te kopen of te laten bouwen aan de Ghanese kust. Een huis kopen en zeker een huis laten bouwen in Ghana vinden wij toch té riskant. Je wordt te vaak bedonderd; je hebt de verkeerde kleur. Stel dat je terug wilt of moet keren naar Nederland, kun je dan je huis weer gemakkelijk verkopen? Investeren in onroerend goed in een ontwikkelingsland is iets dat - in een Nederlandse perceptie - teveel haken en ogen heeft. Wat te denken van het eigendomsrecht? Bij het Gerechtshof in Accra liggen nog 40.000 zaken 'op de plank', als het gaat om bijvoorbeeld de vraag wie nu de rechtmatige eigenaar van de grond is. (En deze mensen zijn allemaal serieus en zorgvuldig te werk gegaan). Wij hebben geen zin om nummer 40.000 en 1 te worden! Wij gaan dus niet oud worden aan de Ghanese kust, maar hopen oud te mogen worden aan de Nederlandse kust.

Er was dus geen noodzaak meer voor ons om een 'residence permit without workpermit' te realiseren. Wij konden volstaan met een verlenging van enkele maanden.

Terug naar Nederland dus……Onze vlucht staat gepland op 2 juni (nachtvlucht). In de vroege ochtend van 3 juni 2011 hopen we weer voet te zetten op Nederlandse bodem.

Natuurlijk zijn er 'mixed feelings' en natuurlijk zullen we Ghana heel erg gaan missen, maar…we zullen ons vanuit Nederland blijven inzetten voor de kinderen in de Derde Wereld en we zullen ook zeker iets met onze Ghana-ervaringen gaan doen in Nederland. Het is nog open in welke vorm wij dit gaan gieten, maar we hebben er al wel veel ideeën over.

Verder zijn we vooral dankbaar voor die 5 zeer bijzondere jaren, die we voor geen goud hadden willen missen. Het was een absolute verrijking!

Nu echter hebben we óók veel zin om een andere droom te gaan verwezenlijken en dat is wonen aan zee.
Als ons huis in Venlo is verkocht, (hopelijk is de wachttijd niet meer te lang), gaan wij verhuizen naar Vlissingen, waar we gaan genieten van het mooie Zeeuwse achterland!!!

Die laatste maanden hebben we Ghana nog een keer extra in ons opgezogen. Hoewel we een uitnodiging kregen van de Nederlandse Ambassade om het Oranje weekend mee te vieren, hebben we dit niet gedaan. Wat hebben we wél gedaan?

We hebben onze auto verkocht (aan onze eerste huisbaas in Tamale, mister Jacob). Op 2 april reisde mister Jacob naar Takoradi om de auto op te halen. Hij was nog nooit in Takoradi geweest. Het moment dat de sleutels werden overgedragen, was toch een speciaal moment. Wij hebben altijd veel plezier gehad van die auto.

Onderstaand: De dag dat mister Jacob de auto kwam halen in Takoradi en de sleuteltjes officieel werden overgedragen.

Wij vinden het wel leuk dat er nog een stukje van ons achterblijft in Tamale, al is het maar in de vorm van onze auto (die overal herkend zal worden).

We zijn nog 2 weken (5-20 april) naar Tamale gegaan, om daar iedereen gedag te zeggen (dat was slik en snik). Vanwege het feit dat het afscheid toch wel heftig was, hebben we maar weinig foto's gemaakt. Uiteraard waren we blij om iedereen terug te zien, maar we waren tegelijkertijd ook wel verdrietig, omdat je wist dat je al die mensen waarschijnlijk nooit meer terug zou zien! Voor het geval dat de mensen in Tamale zouden vragen naar onze school-ervaringen in Takoradi, hadden we - net voor ons vertrek naar Tamale - allrounder Richard van de Tessark-school opdracht gegeven om een foto uit te printen van de kinderen, zodat we die konden meenemen naar Tamale om aan onze vrienden te kunnen laten zien. Echter, het was Richard niet gelukt om die foto op tijd af te drukken. Telefonisch had de school voorgesteld om de foto per STC-bus mee te geven op de busrit Takoradi-Tamale. Wij zouden deze dan kunnen ophalen bij de STC-terminal in Tamale. Wij vonden dit wel erg ver gaan en lieten dan ook weten dat dit absoluut niet nodig was. Dan maar zonder Tessark-foto naar Tamale. De Tessark-mensen wilden echter absoluut die foto met de eerstvolgende STC-bus Takoradi-Tamale meegeven, totdat…..we in Tamale een telefoontje kregen van Nanaama dat Richard nét te laat was gearriveerd op de STC Takoradi. De bus naar Tamale was al vertrokken. En de volgende bus zou pas een week later gaan. Dat had dus geen zin meer…..dan zouden wij al weer bijna terug zijn in Takoradi.

Achteraf zou blijken dat Richard niet 1 foto had afgedrukt, maar een hele serie! En juist de ene foto die wij bedoelden, ontbrak natuurlijk! Oh, altijd weer die miscommunicatie…..Je vraagt om slechts 1 foto en je krijgt vervolgens een envelop met 29 foto's, maar zonder de foto die je eigenlijk bedoelde. Wij stelden voor de foto's terug te geven aan school (as a nice memory) en probeerden nogmaals Richard duidelijk te maken wat onze bedoeling was. Uiteraard hadden we natuurlijk ook zelf die bewuste foto kunnen laten uitprinten, maar we hadden geen zin meer om allerlei virussen op onze memorystick te krijgen.

Wij vreesden een beetje dat vele mensen in Tamale zouden verwachten dat wij een heleboel cadeautjes bij ons zouden hebben. Wij kwamen toch immers uit Takoradi en Takoradi is de oil city en dat betekent geld. Wij hadden een grappige strategie bedacht: Als iemand zou vragen: 'What did you bring for me from Takoradi?', dan zouden we zeggen dat we 8 laptops bij ons hadden gehad (laptops zijn namelijk erg geliefd!), maar dat we onderweg waren overvallen door de Fulani's (die kans is altijd aanwezig) en dat we alle laptops hadden moeten inleveren. Tot onze verbazing heeft niemand gevraagd om 'presents'.

Hierbij een impressie van 2 weken Tamale: De reis verliep verre van voorspoedig. Op de heenweg moest regelmatig gestopt worden……engine overheating! Verder was Dees snipverkouden en had een daverende hoofdpijn. Halverwege de reis Takoradi-Tamale, gingen we overnachten in Kumasi en belandden aldaar in het ziekenhuis, alwaar voor de 20e keer malaria werd geconstateerd bij Dees. De 'treatment' Artemos Plus was niet te koop, zodat we onze toevlucht moesten nemen tot Coartem.

Onderweg lazen we de volgende berichten: De foute president van Ivoorkust, Gbagbo, heeft gecapituleerd. Voorwaarde: Nog wel verklaring tekenen. Hij zou gespot zijn in Ghana in een hotel in Accra, samen met zijn vrouw en 4 kinderen. (Gerucht; niet bevestigd). Ook zou hij elders in Accra gezien zijn, samen met zijn tweede vrouw en hun kind. Gbagbo zou wellicht politiek asiel willen aanvragen in Ghana. De minister van Buitenlandse Zaken heeft al positief gereageerd. Wat doen de vluchtelingen uit Ivoorkust? Dan blijkt plotseling dat de onderhandelingen met Gbagbo mislukt zijn. Bleken de onderhandelingen dus eerst tot een accoord te hebben geleid, dit werd later echter weer tegengesproken. Gbagbo weigerde halsstarrig de zege van zijn rivaal Quattara bij de presidentsverkiezingen in november 2010 te erkennen. Het geduld van de aanhangers van Quattara was echter op. Zij hebben de aanval ingezet op de residentie om Gbagbo 'uit zijn hol te halen'. Ivoorkust staat op instorten. Door de machtsstrijd zijn vele mensen om het leven gekomen. Op 11 april vernemen we dat Gbagbo zich overgegeven heeft en door Franse militairen is opgepakt. Een tijd later lezen we dat de Ghanese Ambassade van Ivoorkust is ontruimd. De Ghanese President, Atta Mills, is een vriend van de foute President van Ivoorkust. Ghana vreest represailles. Er zijn nog anderhalf miljoen Ghanezen in Ivoorkust. Tot zover Ivoorkust.

Niet alleen in buurland Ivoorkust rommelt het, ook in buurland Burkina Faso is er sprake van sociale onrust en wel tussen studenten en militairen. Aan de grens Ghana-Burkina Faso zou sprake zijn van muitende soldaten, die douaniers zouden aanvallen.

Op 5 april werd het traject Takoradi-Kumasi afgelegd en op 6 april werd de reis vervolgd, te weten Kumasi-Tamale. De duur van de totale busreis werd uiteindelijk 15 en een half uur. Toen we onderweg bij een bananenverkoopster met baby, wat fruit kochten, vroegen we belangstellend naar de naam van haar kind. Het antwoord luidde: 'He is called Something'……

Nauwelijks gearriveerd in ons guesthouse in Tamale, of onze vroegere compound-boy Hudu stond al voor onze neus. Zijn eerste reactie was: 'I am so happy; it is like a dream!' Hudu bleef dan ook verschillende keren terugkomen.

Terug zijn in Tamale betekende: Bloedheet en lights-off en roddels en moeilijk om iedereen te bereiken! Hebben wij 4 jaar in deze hitte geleefd? De zakjes water die we gedronken hebben, waren op een gegeven moment niet meer te tellen. Het was maar liefst 43 graden! Via via vernamen we dat Hawa begonnen zou zijn aan de bouw van een hotel in Accra, samen met haar Caribische vriend, die ze in Engeland ontmoet zou hebben!!! Hahahaha!

Via onze vriend Francis zouden wij een auto krijgen die we dan 14 dagen in Tamale zouden kunnen gebruiken. Echter…….Hij leverde een wittte landrover af, zonder stickers van de DVLA/insurance e.d. Bovendien was de kentekenplaat slechts voorzien van GV (Government). Wij lieten Francis duidelijk weten dat we dit te riskant vonden. Iedere politie-agent zou ons aanhouden en wij wilden de 2 weken in Tamale geen risico's nemen. Wij besloten dan ook om de bezoekjes per taxi af te leggen. Wellicht minder 'convenient', maar we hadden dan in ieder geval 'peace in our mind'. Ben was sowieso blij dat hij al die jaren schadevrij had gereden in het Ghanese verkeer en was opgelucht dat hij de auto had verkocht en geen meter meer hoefde te rijden.

Kapster Azara 3 was ook erg blij dat we weer in Tamale waren, maar…..tot onze grote verbazing liet zij ons weten: 'I am at your gate now'…..Wat bleek? Zij stond voor de poort van ons huis in Zagyuri (Tamale) en begreep niet dat we in een guesthouse verbleven.

De mensen die ons kwamen bezoeken in het guesthouse werden afgewisseld met bezoekjes die wijzelf pleegden. Zo gingen we bijvoorbeeld naar de oude stageplek weven van de overleden madam Juliet en spraken daar met haar zoon Samuel en oud leerling Hubeida. Toen we weggingen gaven zij ons als aandenken geweven stof mee.

Ook bezochten we microfinancieringsdeskundige Ishmel (hij vertelde dat hij op sollicitatiegesprek moest in Accra); schoenmaker Slim (die het laatste paar slippers voor Ben mocht maken en zoals zo vaak weer weg moest vanwege 'a funeral'); de shop van Suhayini (zij gaat in juni/juli trouwen) en ons trainingscentrum op Lamashegu, alwaar we spraken met mister Halilahi en zijn leerlingen.

Soms liep je ook zomaar bekenden tegen het lijf, zoals Atti (bij wie we destijds veel weefuitrustingen hadden gekocht), of Musah van NorGhaVo (we kregen te horen dat alleen nog maar Alex op het NorGhaVo-kantoor zit; Peter en Musah zijn vertrokken). In de stad aanschouwden we voor de laatste keer NorGhaVo-office; spraken we met vele verkopers en bezochten we Colwod (Collaboration with Women in Distress). Op het Cultureel Centrum spraken we met vele bekenden, waaronder o.a. Asana in haar batikshop en kochten we onze laatste 'African arts'.

Natuurlijk kon een bezoekje aan madam Mariam van attachment hairdressing ook niet ontbreken (Azara 3 zal teruggaan naar deze stageplek om meer te leren). De shop van madam Mariam was verhuisd naar de overkant. In de 'kapsalon' was het zoals altijd dikke pret.

Onderstaand: De kapsalon van madam Mariam.

Nog altijd was ons niet duidelijk of madam Mariam nou met een gedeelte van haar meiden naar ons trainingscentrum op Lamashegu zou gaan.

Geregeld kregen we zelfs 's avonds nog visite, zoals bijvoorbeeld van Suhayini die haar broer had meegebracht. Plotseling bedankte ze ons voor alles wat wij voor haar hadden gedaan. Dat kwam er zomaar 'out of the blue' ineens uit. Ook werden we 's avonds wel eens verrast door een bezoekje van Hudu, mister Halilahi met een leerling, madam Mariam enz. enz.

Tussen de bedrijven door lazen we dat er een staatsgreep in Ghana zou worden voorbereid. Dit vanwege de politieke verhoudingen. (1 mei 2011).

Op een ochtend kregen we bezoek van Tahiru (had ons in onze beginperiode in Zagyuri geholpen). Behalve Tahiru kwam ook Aziz (oud collega Dees Cambridge Garden Academy) en Salis (meubelmaker). Salis verontschuldigde zich voor het feit dat hij ons te weinig had gebeld in Takoradi, maar….zo ging hij verder: 'They always told me that it is not allowed to disturb a white man'!!! Verder liet Salis weten dat hij zijn vrouw een paar minuten eerder naar het ziekenhuis had gebracht, i.v.m. een naderende bevalling……'She is in labour now'….Toen wij hem aanspoorden om naar het ziekenhuis te gaan, meldde hij: 'Oh there is no problem; doctors and nurses are there and also the sister of my wife. It will be okay by His Grace'. Hij had de woorden nauwelijks uitgesproken of hij kreeg een telefoontje. Hij sprong op en jubelde: 'My wife delivered!' Toen wij hem vroegen of hij een zoon of een dochter had gekregen, kon hij dat niet zeggen, maar……weg was ie…..Later belden wij hem op en kregen te horen dat er een babygirl was geboren.

Natuurlijk gingen we ook op bezoek in de community van ons weefmeisje Asia. Op die bewuste middag was het noodweer. We moesten schuilen in één van hun lemen hutten, die echter al snel vol water liep en… zand en water wordt modder, dus het was een grote smurrie. De kinderen uit het bushdorpje regelden een stuk karton en met deze bescherming vluchtten we naar de hut van Asia's oom.

Aangezien Hudu ons al enkele keren had bezocht in het guesthouse, besloten we om nu de rollen eens om te draaien en Hudu met een bezoekje te vereren. En waar konden we dat beter doen dan op de 'sitting place?' Hudu heeft met vrienden een 'sitting place' gerealiseerd waar ze dagelijks samenkomen. Door het noodweer was het dak van de 'sitting place' weliswaar naar beneden gekomen, maar een kniesoor die daar op lette. Hudu vond het geweldig dat wij zijn stekkie bezochten.

Door de combinatie van hitte, drukte, vermoeidheid, emoties, malaria e.d. voelden we ons niet echt fit.

En toen werd het tijd om met mister Jacob naar de DVLA te gaan, i.v.m. 'the transfer of the ownership of the car': De auto moest op naam van mister Jacob worden gezet. Het proces verliep voor Ghanese begrippen 'smooth' en nadat dit geregeld was, konden we echt een punt zetten achter het hoofdstuk 'autorijden in Ghana'. Vanzelfsprekend informeerden wij naar het welzijn van de pasgeboren babyboy Ephraim. Mister Jacob liet ons weten dat zijn vrouw Suzy weer terug gekeerd was naar Kumasi, i.v.m. haar studie en dat Ephraim dus ook in Kumasi was, vanwege de borstvoeding. Om Suzy enigszins te ontlasten, had men 'maid' Batischu naar Kumasi gestuurd om tijdens de lessen van Suzy, voor de baby te zorgen. Aangezien Batischu nog nooit ergens anders was geweest dan in Tamale, moest het meisje onder begeleiding afreizen naar Kumasi. Het zou slechts een relatief korte periode betreffen (ongeveer een maand). Daarna zou Suzy haar opleiding min of meer hebben afgerond en zou ze gaan werken in Tamale. Bovendien zou Batischu ook weer terugmoeten naar school in Tamale (zat inmiddels op JSS; onderbouw middelbare school). Het plan werd geboren om op onze terugreis zowel Suzy, als Ephraim als Batischu te ontmoeten op de STC-busterminal in Kumasi.

Maar goed, vooralsnog waren we nog in Tamale en daar ging ons programma verder. Wat wij heel graag wilden bezoeken, was SOS Children's Village in Tamale. (SOS Kinderdorpen). Dit kinderdorp is officieel geopend op 13 mei 2010. Tot onze eigen verbazing kwam ons pas in Takoradi ter ore dat Tamale een SOS Kinderdorp had! Wij hadden dan ook meteen gemaild naar zowel SOS Kinderdorpen Nederland als naar SOS Children's Villages Ghana. (Januari 2011). En toen moesten we glimlachen om de reacties uit Nederland cq Ghana. Deze pasten namelijk precies in beider culturele kaders. Uit Nederland kregen we onmiddellijk een reactie op onze mail; Ghana heeft nooit gereageerd op onze mails. De mail vanuit Nederland werd vergezeld van een hele lijst condities. Deze voorwaarden hoorden we niet vanuit het Ghanese veld, zijnde ons eigen Ghanese netwerk. In Ghana ben je namelijk altijd onvoorwaardelijk welkom! Om een beeld te geven van de lijst met Nederlandse voorwaarden: Kom op afgesproken dag en tijdstip; beperk het bezoek tot ongeveer 1 of 2 uur; niet meer mensen meenemen dan afgesproken; toestemming vragen om te fotograferen; geen directe vragen stellen aan de kinderen; begeleiders bedanken evt. met attentie; eventuele cadeautjes afgeven aan begeleider enz. enz. enz. Kortom: Behoorlijk betuttelend! Met 5 jaar Ghana-ervaring op zak, inclusief een half jaar ervaring in Nigeria, India, Indonesie en Nicaragua, weten wij echt wel hoe het werkt of niet werkt in een Derde Wereldland. Maar goed, op 11 april bezochten we dan uiteindelijk toch SOS Children's Village in Tamale (Kambonayili). Het is werkelijk prachtig om te zien. Wij zouden bijna zeggen: Het is on-Ghanees. In 5 jaar Ghana hebben wij nog nooit zo'n schone omgeving gezien!

Behalve scholen, is er ook een sociaal en medisch centrum gevestigd. Aan een 'playground' wordt gewerkt.

Onderstaand: Impressies van Children's Village Tamale.

En.....wat wij al hadden voorspeld, geschiedde: De lange lijst met Nederlandse voorwaarden was totaal niet aan de orde!!! De mensen lieten ons weten: 'It's not like that here'. Zoals eerder gemeld hadden wij nooit antwoord gekregen op onze emails richting Ghana, maar onze ervaring had geleerd dat de gemiddelde Ghanees bijna nooit een mail beantwoordt. Wij wisten echter dat je altijd onvoorwaardelijk welkom bent in Ghana en dat was in het Kinderdorp dus niet anders. Zelfs werken als 'white volunteers' is geen enkel probleem. You are always most welcome!!! Toen men onze achtergronden vernam, wilde men dolgraag dat we daar kwamen werken. Dus: Emails beantwoorden is niet aan de orde, maar als je aan de poort staat, gaat de deur letterlijk open! Op dit moment verblijven er 56 kinderen in het SOS Kinderdorp in Tamale, die onder supervisie staan van 14 'moeders'. Aangezien wij 's morgens het Kinderdorp bezochten en de kinderen dus op school waren, was er ruimschoots de gelegenheid om te praten met de 'moeders' van de 'family houses'. Deze 'mothers' worden bijgestaan door 'aunties'. Als een tante naar tevredenheid functioneert, kan ze moeder worden van een unit. Zowel tantes als moeders krijgen een training/opleiding.

Men vroeg ons nadrukkelijk om 's middags na schooltijd terug te komen, zodat we de kinderen konden ontmoeten. Dit hebben we dan ook gedaan en dit leidde tot een leuke interactie in de vorm van een zang/spelprogramma. 

Onderstaand: De kinderen van Children's Village Tamale in aktie.

Aangezien SOS Kinderdorpen Nederland ons had gevraagd om onze ervaringen door te mailen naar hun organisatie en dit vergezeld te laten gaan van foto's, voldeden we bij terugkomst in Takoradi aan dit verzoek. Nederland reageerde erg positief en liet weten dat ons verslagje verspreid zou worden binnen de organisatie.

De dag na ons bezoek aan SOS Children's Village, werden we verwacht op de school van Dees, zijnde Cambridge Garden Academy. Madam Margaret had mijn bezoek geheim gehouden, aangezien zij de kinderen wilde verrassen. Nou, daarin is ze geslaagd. Ik maakte de schoolpoort open en werd bedolven onder de kindertjes…..Madam Dies….Madam Dies!!!

Ik zag enkele veranderingen op 'mijn' school: P3 was operationeel (groep 5). Mijn opvolger - mister Eric - had plaats gemaakt voor mister Luke; madam Margaret was geen schoolhoofd meer, doch een zekere mister Paul. What's in the name?........Ook de 'owner' van de school heet namelijk Paul.

Wij spraken met de leerkrachten en de kinderen en wij vertelden over ons wonen en werken in Takoradi. Aangezien de oprichter van de school (Paul) op zijn andere werkplek zat, bezochten wij hem aldaar. Hij fungeert op het kantoor van 'Catholic Relief Services' als human resource manager. Hij kon het erg waarderen dat we hem op zijn 'office' kwamen begroeten. Hij vertelde dat hij t.g.v. bezuinigingen begonnen was aan zijn laatste werkweek. Het voordeel daarvan was dat hij meer tijd zou krijgen voor de school.

Natuurlijk moest ik mijn gezicht ook laten zien op NCCELP; het project voor kansarme kinderen. Mister Ramzy en de kids waren erg blij om ons te zien. Nog steeds is er een chronisch tekort aan vrijwilligers op het project. Ik vond het moeilijk om te zien dat deze kinderen nauwelijks les krijgen en besloot terplekke om mijn vleugels uit te slaan en mijn best te doen om een vrijwilliger uit mijn netwerk te voorschijn te toveren. Die middag maakte ik de kinders blij met allemaal liedjes uit Takoradi. Uiteraard moest er ook een religieus getint liedje tussen zitten. Aangezien we weer terug waren in het Noorden bij de Moslims, veranderde ik Jezus ter plekke maar in Allah en iedereen zong mee…………Zo mooi!

Het was maar goed dat we zo'n kleine 2 weken in Tamale waren, want op die manier konden we velen gedag zeggen. Zo togen we o.a. ook naar Taiba. Zij reageerde als een echte Ghanese erg gelaten. Wij troffen haar alleen aan. (Man zat al maanden in Kumasi; kinders waren op school). Ook gingen we naar het Kabsad Hospital om dokter Kabir en zijn personeel te bedanken.

Het moge duidelijk zijn dat we bijvoorbeeld ook Kukuomarket wilden zien. Op deze plek had ons mooie trainingscentrum gestaan en was daar afgebroken. (Zomer 2009). Het was triest om te moeten constateren dat de nieuwe bestemming compleet stil lag. De Chinezen die daar shops hadden moeten bouwen, waren allang vertrokken. Wrang om te zien.

Waarschijnlijk zal er pas na de verkiezingen van december 2012 bekeken worden wat de verdere invulling van Kukuomarket gaat worden. Dit hangt ook af van het feit of de huidige oppositie-partij weer regeringspartij wordt. We troffen enkele mensen op Kukuomarket (waaronder Saani) en een ieder trok dezelfde conclusie: Achteraf gezien was de afbraak van ons trainingscentrum dus wellicht niet nodig geweest. Nou ja, hier moet je maar niet te lang bij stil blijven staan…….

Het programma ging verder en bracht ons naar 'fitter' Babs. Bij onze oude vertrouwde automonteur introduceerden we mister Jacob. Hij zal het onderhoud van onze auto ook laten uitvoeren door mister Babs.

Aangezien we een behoorlijk lange tijd in ons guesthouse verbleven, bouwden we een leuke band op met het personeel. 

Onderstaand: Ons onderkomen in het guesthouse in Tamale.

De kok (zonder boventanden in zijn mond) voerde op een gegeven moment een leuke discussie en liet ons weten dat zijn vrouw thuis de baas was (erg on-Ghanees!) Hij ging daar ook mee accoord, omdat hij van mening was dat vrouwen - in algemene zin - beter de uiteindelijke beslissingen kunnen nemen dan mannen. Vanaf dat moment noemde hij Ben dan ook 'secretary' en Dees 'director'!!!

Natuurlijk kon een bezoek aan de communities van de meiden niet ontbreken. We troffen Akiti aan met haar familie, Azara met haar tante en Rabbie (alle 3 kapster).

En dan verschijnen op een ochtend Aziz, Ezekel en Yahlove. Aziz en Ezekel zijn oud collega's van Dees (zij hebben beiden op Cambridge Garden Academy gewerkt). Hoewel Aziz ons al eerder bezocht had, vond hij het leuk om nogmaals naar ons guesthouse te komen (al was het maar om te proberen om 30 GHc los te peuteren voor deelname aan een of ander examen in Cape Coast). Yahlove kennen wij van het Cultureel Centrum en als zijnde de voormalige vriend van de Nederlandse Carina. Hij verraste ons met een Ghanees cadeautje. Toen de zeer aardige Ezekel afscheid nam, liet hij weten: 'This is a very hard moment for me…….'

Later op de dag gingen we naar de Adom-shop van Regina. Zij is een oud leerling van mister Halilahi en heeft nu haar eigen sewing-shop. Ook spraken we met onze Togolese vriend, die chef-kok is in een hotel in Tamale. Onderweg naar hem toe, stopte er plotseling een auto en hoorden we……'Hey Ben and Dies, are you back in Tamale?'…….Dat was de Zuid-Afrikaanse Celeste van de internationale school in Tamale. In het verleden hadden wij die school een paar keer bezocht, aangezien daar ook de Nederlandse Marij lesgaf. Celeste liet haar auto midden op straat staan en kwam gezellig met ons kletsen. Zij verblijft al 9 jaar met haar gezin in Tamale. Ze vertelde dat Marij weg was op de internationale school, aangezien Marij nu samen met haar Ghanese man begonnen was op hun zelf gebouwde school. Hun oudste kindje zat nog wel bij Celeste op de internationale school. Ja, dat zijn van die typische, leuke, onverwachte ontmoetingen. Dat gold ook voor een taxichauffeur uit onze beginjaren. Toen hij ons zag, bood hij ons spontaan een lift aan, straalde van oor tot oor en riep uit: 'Kpaluu Junction!' Dat was het kruispunt in Gurugu (bij onze eerste huisbaas mister Jacob Iddrisu) waar altijd werd geweven.

De verrassingen bleven maar doorgaan. Wij hadden besloten om even naar de overburen te gaan van het huis waar wij hadden gewoond in Zagyuri. Aangezien wij daar slechts 2 kindertjes troffen, hielden we het al snel voor gezien. We liepen weg terwijl we een blik wierpen op ons huis, toen we plotseling de vrouw van onze tweede huisbaas, mister Boye Bandie, op de 'dirt road' zagen staan. Zij was even verbaasd als wij en reageerde met de woorden: 'Hey Takoradi people!' Zij nodigde ons uit om nog even een kijkje te nemen in het huis waar wij 2 jaar hadden gewoond. Dat vonden we heel erg leuk, aangezien we op deze manier de veranderingen konden aanschouwen: Tussen de dienstwoning en het hoofdgebouw waren de bomen weggehaald; verder was er een grotere polytank gerealiseerd. De 'boy quarters' was voorzien van een ijzeren frame en hekwerk. Eenmaal binnen waren er hordeuren aangebracht en waren alle vloeren voorzien van tegels. Een hele verbetering! De landlady liet weten: 'The work for the carpenter and the electrician is finished; it's left with the painter'. Toen wij vroegen of zij zelf nu in het huis gingen wonen of dat het wederom verhuurd zou worden, liet zij weten: 'We will decide'……… Wij vonden het heel bijzonder om op de valreep nog even binnen te mogen kijken in 'ons' huis.

Op dringend verzoek van mister Halilahi, werd er nog een 'meeting' georganiseerd in ons guesthouse, samen met madam Mariam. Wat was namelijk het geval? Zoals wellicht bekend twijfelt madam Mariam al een hele tijd over het feit of ze wel dan niet met een aantal van haar leerlingen naar ons trainingscentrum op Lamashegu zal gaan. Zij weet dat zij één van de drie containers mag gebruiken voor kappers-aktiviteiten.

Echter…..het werd ons duidelijk dat zij liever één container laat verwijderen en laat plaatsen op haar eigen hairdressings-plek in de stad. Mister Halilahi liet weten bang te zijn dat zij - na ons vertrek naar Nederland - één container zou laten transporteren van Lamashegu naar haar eigen werkplek. Hoewel mister Halilahi in principe helemaal geen problemen heeft als het gaat om de keuze van Mariam (1 container op Lamashegu gebruiken of zelfs 1 container meenemen naar haar eigen werkplek), was hij toch van mening dat wij - als zijnde de sponsoren en de bouwers - onze mening moesten ventileren. Nou, prima! En zo gebeurde het dan ook dat er een vergadering werd georganiseerd. Mister Halilahi bracht een leerling mee en madam Mariam kwam in gezelschap van een man, die moest vertalen van Dagbani naar Engels en andersom.

Madam Mariam gaf 3 redenen, waarom zij besloten had niet naar Lamashegu te gaan, te weten: Sommige oud-leerlingen van haar werken als kapster op Lamashegu en madam Mariam was bang dat haar verweten zou worden dat ze de markt van haar oud leerlingen zou bederven, als ze zelf ook in de buurt zou zitten. Verder was ze bang dat er op Lamashegu - in z'n algemeenheid - 'no market' is en tenslotte voorzag ze problemen tussen de sewing-meisjes van mister Halilahi en de hairdressing-meisjes van haarzelf. Zij wilde dus dat er 1 container zou worden verplaatst van Lamashegu naar haar eigen shop en ze zou alle kosten van transport zelf betalen. Zoals gemeld had mister Halilahi er geen problemen mee om 1 container af te staan. Ook wij gunden haar die ene container natuurlijk wel, maar toch hebben we onze toestemming niet gegeven en hebben we het plan dus afgekeurd. Waarom? Allereerst omdat we het trainingscentrum compleet willen houden en wel op 1 plek. Verder waren we blij dat we het boek hadden gesloten en wilden dit niet meer opnieuw openmaken. Bovendien is alles vastgelegd in een MOU (Memorandum of Understanding) en hebben alle betrokkenen destijds getekend voor accoord. Wij kunnen eventuele problemen van de andere partijen niet overzien. Denk hierbij aan: NorGhaVo, Chairman School Management Committee, Assembly, Directors schools etc. Hoewel madam Mariam natuurlijk teleurgesteld was, kon ze ons standpunt wel begrijpen.

Op een andere dag bezochten we weefmeisje Salamatu. Wij troffen haar al wevend in haar shop aan. Dat deed ons deugd. Het was moeilijk om sommige meiden te traceren: Zaten zij in de 'husband's house' of in de 'father's house?' En hoeveel baby's waren er inmiddels bijgekomen? Mister Ramzy van het project NCCELP had ons laten weten dat hij was benaderd door enkele meisjes met een baby op hun rug. Deze meiden hadden ons gezien toen wij het project van mister Ramzy - na ons bezoek - verlieten en in een taxi stapten. Deze meiden hadden zich gemeld bij mister Ramzy. Laatstgenoemde heeft op ons verzoek geprobeerd om de meisjes op te sporen, maar dat mislukte. Al snel werd duidelijk dat het om sewing-girl Hawa ging (met baby) en weaving-girl Hadidja (met baby). Toen we weefmeisje Salamatu hadden gesproken, was de link snel gelegd. Zij zou de betreffende dames wel laten weten dat Ben en Dies het leuk zouden vinden om de meisjes met hun kroost te ontmoeten.

Wij vervolgden onze tocht en gingen richting community waar Feruza en Rohana hadden gewoond of misschien nog woonden. We troffen de moeder aan (die slechts Dagbani spreekt) en een klein zusje (Hamdja). Middels een opgetrommelde 'tolk' liet de moeder weten dat sewing-meisje Feruza een baby-girl had gekregen. Zij zou nu naailes krijgen, vlakbij het project waar Dees les had gegeven aan de kansarme kinderen (NCCELP). Zus Rohana zou geen kind hebben gekregen. Dit weefmeisje was echter 'in the village'. Van beide dames hadden wij destijds de kiosk (inclusief alle materialen) in beslag genomen, aangezien zij nooit iets van de lening hadden terugbetaald. De moeder probeerde nu zelfs nog om een naaimachine voor Feruza bij ons los te peuteren…………..

Inmiddels waren wij er via via dan toch in geslaagd om de meeste meiden (9 van de 13) op te sporen en uit te nodigen om op 17 april om 10.00 uur naar ons guesthouse te komen voor een gezamenlijk afscheid. De 4 meiden die ontbraken waren: Akiti (had toegezegd te komen, maar kwam uiteindelijk niet. Nu was dit niet zo erg, aangezien we Akiti al hadden ontmoet in haar community); Rohana (zat in de 'village'); Azara 1 (zit in Accra als Kayayoo-girl) en Fozia (hadden we nog niet getraceerd). Het was heel bijzonder om die 9 meiden terug te zien. Van de 4 babies, hadden we er 2 nog niet gezien. Alle meiden hebben trouwens een baby-girl! Het dochtertje van Hadidja was inmiddels 1 jaar en 4 maanden oud; het dochtertje van Salamatu was 11 maanden (deze 2 hadden wij nog meegemaakt); het dochtertje van Feruza was 6 maanden en het dochtertje van Hawa was 3 maanden (de laatste 2 kleintjes zagen wij op dat moment voor het eerst). De namen van het grut zijn niet uit te spreken en laat ik dan ook maar achterwege. 

Onderstaand: De meiden met hun baby's.

Voor de meiden onderling was het ook erg leuk, aangezien ze elkaar nauwelijks nog zien. Er viel dan ook veel bij te praten en ze kwekten er in het Dagbani behoorlijk op los! Ook de oom van Asia was aanwezig en deze liet ons plotseling weten dat Asia in mei 2011 zou gaan trouwen! Het zou een traditionele Islamitische bruiloft worden en het was dan ook wel heel erg jammer dat mister Ben en madam Dies dan weer in Takoradi zouden zijn. Nooit hadden ze hier eerder iets over gezegd. Zovele keren hadden we telefonisch contact gehad, maar ja…..een Ghanees vertelt nooit iets. Alles is altijd 'fine'. De oom van Asia wilde zelfs de 'husband' aan ons laten zien. Toen wij hem duidelijk maakten dat dit echt niet nodig was, was het ook prima. Dus: Asia trouwt in mei (wij zijn dan in Takoradi) en Suhayini trouwt in juni of juli (wij zijn dan in Nederland). Wij regelden een dag later dat 'onze' Hudu uit onze naam naar de beide 'weddings' zou gaan en we leverden onze cadeautjes in bij Hudu. Hudu glunderde! Hij liet ons weten: 'Then I will eat for myself, but also for mister Ben and madam Dies'.

De samenkomst op 17 april werd vastgelegd op de gevoelige plaat, nadat iedereen zich te goed had gedaan aan de door ons aangeschafte lekkernijen. Op zo'n moment zie je echt de houding van: 'Pakken wat je pakken kunt'. Toen we afscheid namen van de oom van Asia, liet deze moslim-man weten: 'I can't say goodbye!'

Wij waren zeer tevreden over de score die wij hadden bereikt, als het gaat om de mensen die we wilden ontmoeten. In Ghana valt namelijk niet te plannen. Toch hadden we een soort van leidraad gemaakt en hadden we de bezoekjes min of meer geclusterd. Dit had te maken met het feit dat we alles per taxi moesten afleggen en we wilden dit zo efficient mogelijk plannen.

Ons laatste bezoek zou Paul betreffen, maar……Paul zat al weken lang in 'the village' (richting grens Togo), i.v.m. een zieke oom. Het zag ernaar uit dat we geen afscheid konden nemen van Paul, maar…….we hadden geluk! Paul liet weten dat hij op die bewuste zondag 17 april een paar uurtjes in Tamale zou zijn (to arrange some money), om vervolgens weer terug te keren naar de 'village'. Op zijn motorbike kwam hij dan ook snel naar ons guesthouse, waar hij niet alleen ons zag, maar ook nog vele meiden. Erg leuk!

Wij hadden onze vele vrienden en ook de meiden uitgelegd dat we in de toekomst vanuit Nederland niet meer zouden bellen (te duur!). Als men contact wilde blijven houden, dan zou dit moeten gaan geschieden via de mail. Wij vroegen dan ook of ze inmiddels al een emailadres hadden gerealiseerd (hier hadden we maanden eerder namelijk al vanuit Takoradi telefonisch om gevraagd). Dit hadden we toch een beetje foutief ingeschat. Sommigen wisten niet eens wat een emailadres was! Zo gaf Adam Rafia ons het postbusnummer van haar broer door en de vader van Akiti stuurde ons een sms-je met daarin een reeks van 15 cijfers (waarschijnlijk het bankrekeningnummer van zijn baas!). Anderen gaven wel een emailadres, maar dit was niet van henzelf, maar bijvoorbeeld van 'a friend', 'a brother' enz. Hopelijk worden we in de toekomst niet overstelpt met 'proposals for money'. Nou ja, als het te gek wordt, kunnen we altijd nog een ander emailadres nemen.

Hadden we 's morgens al zo'n bijzonder afscheid gevierd te midden van de meiden, 's middags werden we verwacht op 'Kpaluu Junction', de plek waar wij de eerste 2 jaren hadden gewoond. Mister Jacob had een geclusterd afscheid georganiseerd en dit betekende in de praktijk dat hij zo'n beetje het hele gebied Gurugu had uitgenodigd! Er kwamen zoveel mensen gedag zeggen, dat het ons begon te duizelen en eerlijk gezegd kenden wij er een heleboel niet van! Maar goed…….in Ghana gaat het om de vorm…….en dan maakt het verder niet zoveel uit. De 'white people' gingen vertrekken en dan werd je geacht op te draven.

Wij werden niet alleen verrast door het grote aantal mensen, maar ook door het feit dat men een traditionele Ghanese 'smog' aanbood. Dit geweven kledingsstuk hoort echt thuis in de Northern Region. De verrassingen gingen verder…….onze auto (die inmiddels onze auto niet meer was), werd midden op de compound gereden en vele mensen spraken hun 'prayers and blessings' uit over de car. Handen werden op de auto gelegd en er werd hardop gebeden voor veilige tochten. 

Onderstaand: De auto werd 'gezegend'.

Wij vinden het echt heel bijzonder dat wij onze auto hebben verkocht aan mister Jacob, d.w.z. aan het project CPYWD van mister Jacob. Niet alleen het project, ook het gezin zal veel plezier beleven aan onze auto. Mister Jacob liet weten dat de auto breed ingezet gaat worden. Alle 'neighbours' zal hij in geval van nood naar het ziekenhuis brengen met de auto. Heel mooi! Wij werden in ieder geval uitgebreid bedankt voor de 'opportunity' die wij hadden gegeven om de auto te verkopen aan Jacob. Ook is het grappig dat de auto weer terug is bij de 'roots': De kentekenplaat N/R (Northern Region) is terug in Tamale. In Takoradi (W/R Western Region) vielen wij altijd op met een N/R nummerplaat! Vele bekenden in Tamale hadden onze auto al zien rijden, maar…..uh….where was mister Ben? Mister Jacob liet ons weten dat enkele 'fitters' (automonteurs) tijdens een reparatie cq onderhoudsbeurt een stukje in de auto hadden gereden. Verschillende mensen hadden hen tot stoppen gedwongen, want…..we want to see mister Ben!

Mister Jacob maakte ons ook blij door te vertellen dat hij één van zijn vrijwilligers zou proberen te plaatsen op het project NCCELP van mister Ramzy. Zoals bekend zijn er na het vertrek van Dees geen vrijwilligers meer gekomen om les te geven aan de kansarme kinderen. Hopelijk komt daar nu - middels een CPYWD vrijwilliger - snel verandering in!

Ook maakten we kennis met de huidige vrijwilligers die bij mister Jacob verbleven: De Engelse Patrick en de Nederlandse Sanne. Voor wat betreft Sanne: Dit meisje is voor 99% blind. Onnodig te melden dat het uiteraard ontzettend dapper is om in die situatie naar Ghana te gaan! Ook spraken we met Job. Hij vertelde ons dat hij naar Winneba moest, i.v.m. zijn 'interview and exams' voor toelating tot 'university'. Kortom: Wederom een heel speciaal samenzijn. 's Avonds bracht mister Jacob ons in de auto terug naar ons guesthouse en dat was echt ons laatste ritje in onze jeep. Een Ghanese omhelzing…….een traantje……en weg…….

De laatste dag in Tamale hadden we gereserveerd voor de vrouw van Paul, zijnde Abena en de 2 zoontjes Ausbert en Egbert en de vader van Paul. Kleine Ausbert was inmiddels 3 jaar en de nieuwe aanwinst Egbert was ruim 6 maanden. Kleine Egbert werd een week na onze verhuizing naar Takoradi geboren, dus wij hadden de spruit nog niet gezien. 

Onderstaand: De vader van Paul, de vrouw van Paul en de zoontjes van Paul en Abena.

Wij voerden een leuk gesprek en de vader van Paul liet doorschemeren dat hij hoopte dat ons contact met Paul zich in de toekomst zou voortzetten. Hij sprak zelfs hardop de hoop uit om samen een NGO op te starten. Wij gaven maar een Ghanees antwoord: 'The time will tell and only God knows!' Toen we de compound verlieten en een taxi probeerden te krijgen, zagen we op de valreep nog ons voormalige sewing-meisje Fozia. Zij woont op dezelfde 'dirt road' als Paul en zijn familie. En daarmee hadden we 11 van de 13 meiden ontmoet. Een prachtig resultaat! Met deze ontmoeting werd een druk Tamale-programma afgesloten. Wij hebben er enorm van genoten, maar het was ook wel zeer vermoeiend. We waren dan ook blij dat we terug gingen keren naar Takoradi. Op dat moment konden we nog niet overzien dat onze terugreis verre van vlekkeloos zou verlopen.

Op 19 april reisden we van Tamale naar Kumasi, maar……de STC-bus uit Tamale vertrok niet! Reden: 'A problem'. Een andere kleinere bus stond klaar. Nu was het echter een kwestie van: Wie het eerst komt, het eerst maalt, want… vol is vol. We hadden geluk en konden een plaatsje bemachtigen. In Kumasi aangekomen liet ik (Dees) opnieuw prikken op malaria. Helaas was er nog steeds sprake van malaria. De teller staat nu op 21. Een nieuwe kuur werd gekocht. Aangezien het niet lukte om Artemos Plus te kopen, werd Lonart aangeschaft.

Toen we aankwamen in ons hotel in Kumasi, namen we vast afscheid van het personeel. Wij hadden verteld dat we al 7 jaar in het hotel van madam Marie Cobbina kwamen (onze voorbereiding in 2004 meegerekend) en dat dit toch écht de allerlaatste keer zou zijn dat we kwamen overnachten. Dit bericht was inmiddels ook bekend bij de manager Marie Cobbina zelf. 's Avonds werden we uitgenodigd om samen met haar man iets te drinken. Zelf is ze een Ghanese (Engelstalig); haar man echter komt uit Ivoorkust (Franstalig). Beiden hebben het altijd onbegrijpelijk gevonden dat wij - als blanken - 4 jaar hebben gewerkt in het bloedhete, arme Noorden. Zij liet ons weten: 'I spent one day in the North and I rushed back immediately'. Plotseling verdween ze en kwam even later terug met een cadeautje. Toen ze echter voorstelde om nog een rondje te geven ('one for the road'), sloegen we dit vriendelijk doch vastberaden af. Wij waren doodmoe!

De volgende dag stond het laatste stuk van de reis op de rol, namelijk Kumasi-Takoradi. Wij hadden geregeld dat we Suzy, Ephraim en Batischu zouden treffen op de STC-busterminal van Kumasi (vrouw, zoontje en de hulp van onze eerste huisbaas, mister Jacob). Helaas…..Suzy belde op en liet weten dat ze 2 uur had gewacht op een taxi en nog steeds zonder resultaat. De ontmoeting werd dan ook gecanceld en we zeiden gedag per telefoon. Gelukkig kwam Steven wél (broer van Jacob). Steven (of Stephen) studeert - net als Suzy - ook in Kumasi. We hadden 'a nice talk' met Steven.

Ook zeiden we op de STC-yard de dames gedag van de shop, waar wij jarenlang ons ontbijtje hadden 'gescoord', als we op doorreis waren van Noord naar Zuid-Ghana of andersom. Vele sandwiches 'fried egg' hadden we de afgelopen jaren daar genuttigd.

En toen werd omgeroepen dat de bus naar Takoradi 'a problem' had. Nee toch……..dit betekende waarschijnlijk niet veel goeds en inderdaad……na enkele uren gewacht te hebben, werd duidelijk dat er geen STC-bus zou vertrekken van Kumasi naar Takoradi. Via via werden we verwezen naar een ander 'busstation' en konden met een vertraging van twee en een half uur eindelijk vertrekken in een minibusje. De chauffeur echter reed als een idioot! Levensgevaarlijk! Verschillende keren probeerden we hem ervan te overtuigen dat hij snelheid moest minderen. Om niet op lange Ghanese tenen te trappen, maakten we maar een geintje en zeiden: 'We want to go to Takoradi today and not to heaven'! Het baatte niets. Het was tegen dovemansoren gezegd. Hij scheurde gewoon verder, totdat…….een enorme klap, een gegil, een klapband en we stonden stil……..Met de bibbers in de benen stonden we langs de kant van de weg en wachtten we op een ander minibusje/trotro dat ons verder mee zou nemen.

Hoewel deze chauffeur ook wel roekeloos reed, was het in ieder geval beter dan de eerste 'driver'. Vol goede moed gingen we dan ook verder, totdat……..we weer stil stonden. Dit keer vanwege 'no petrol'. Oké, er was dus geen benzine meer. Wederom wachten totdat er 'fuel' was gekocht en toen konden we eindelijk onze weg vervolgen en kwamen heelhuids aan in Takoradi. Toen we de compound betraden, werd duidelijk dat de schilders bezig waren om het huis te voorzien van een lik nieuwe verf. Pfffff……………We waren weer 'thuis'…..

Onderstaand: Schilderwerkzaamheden op de compound.

Thuis zijn in Takoradi betekende dat we aan onze laatste 6 weken Ghana waren begonnen. Een vreemd idee! Deze 6 weken stonden in het teken van voorbereiding naar Nederland en dat hield in: Paperassenwerk en computerwerk!

Tussen de bedrijven door bleef Tamale flashen en/of sms-en. Een paar text-messages zijn het vermelden waard. Automonteur Babs wilde van ons een uitnodiging krijgen, zodat zijn broer naar Nederland kon komen ('letter of invitation'). De tekst luidde: 'I want an invitation for my brother to visit Holland and see whether we can impact more knowledge in the auto industry or import spare parts'. Het is toch onvoorstelbaar hoe gemakkelijk mensen denken over……naar Nederland gaan. En de SMS van Hudu mocht er ook zijn: 'Please mister Burn (hij bedoelde Ben) and Dees, I appreciate all the things that you gave to me, but I still need your help to buy tools to be able to start a mechanic work shop. Thank you; from Hudu'. Hij vroeg dus geld om gereedschap te kunnen kopen. Nee dus……En dan 'onze' Suhayini: 5 dagen na onze terugkeer vanuit Tamale, belde zij ons op en vroeg ze aan ons: 'Are you in the Netherlands now?' Wij vielen bijna van onze stoel. Hoe vaak hadden wij niet uitgelegd dat we nog eerst 6 weken in Takoradi zouden zijn, voordat we uiteindelijk op 2 juni zouden terugkeren naar Nederland? En hoe vaak hadden wij niet verteld dat ons Ghanese telefoonnummer straks in Nederland niet meer zou werken? Tsja….blijkbaar had ze het dus nog steeds niet begrepen.

Al snel namen we contact op met de Tesssark-school. (Theresa en Eric en dochter Nanaama). Men liet ons weten dat de school Paasvakantie had gekregen. Overigens….de accu van de kleinste schoolbus was gestolen (volgens madam Theresa waren de boosdoeners Nigerianen of mensen uit Ivoorkust). Op tweede Paasdag was opa Eric jarig. Verjaardagen in Ghana gaan echter meestal geruisloos voorbij. Verder liet men ons weten dat er na de Paasvakantie, (in mei), aandacht besteed zou gaan worden aan ons afscheid van de school. Wel ja, nog meer afscheid…. Wij hadden een geweldige tijd op de Tessark-school gehad en hadden een speciale band opgebouwd met de leerkrachten en de kinderen, maar ook met 'grandma' Theresa, 'grandpa' Eric, dochter Nanaama, allrounder Richard en alle andere betrokkenen bij Tessark. Overigens………onze meubels hebben we verkocht aan de Tessark-school. Dus ook in Takoradi blijft iets van ons achter.

Zoals eerder gemeld betekende de terugkeer naar Nederland: Werk aan de winkel! Zomaar een paar voorbeelden: Alle verzekeringen moesten weer omgezet worden naar een Nederland-dekking; we waren namelijk geen expats meer! Verder moest de vrijwillige AOW weer omgezet worden in de verplichte AOW-verzekering. Menig uurtje werd doorgebracht achter de computer! Vanzelfsprekend moesten we ook onze netwerken inlichten: Nederlands netwerk, Ghanees netwerk, ander buitenlands netwerk en zakelijk netwerk. Ongeveer 200 mails werden verzonden. Ons besluit om terug te keren maakte veel los en de reacties stroomden binnen. Wij werden toch een beetje stil van al die lieve, warme reacties en lovende woorden uit o.a. Nederland, Ghana, Nigeria, India, Indonesie, Nicaragua, Jordanie, USA, Canada, Kameroen, Zweden, Duitsland, Belgie e.d. Een paar Ghanese vrienden lieten weten omstreeks 2 juni in Accra te zijn en stelden zelfs nog voor om ons te treffen op of in de buurt van het vliegveld,…. to say farewell and to wish you a safe journey!.......

Een opmerkelijk bericht van NorGhaVo Nederland: Het NorGhaVo-avontuur heeft voor de Nederlandse staf nog een vreemd staartje gekregen. Zij zouden sowieso per 1 januari 2011 hun taken neerleggen (met uitzondering van wat open eindjes en nog wat te besteden sponsorgeld), maar plots kwam het bericht dat Musah tijdens zijn verblijf in Nederland was "afgezet". Blijkbaar heeft Alex (de enige overgebleven NorGhaVo Ghana-man), zijn collega Musah er uitgegooid. Tja….. Hoe dan ook: met die gasten doet NorGhaVo Nederland natuurlijk geen zaken meer en men is dus redelijk abrupt opgehouden met wat zij deden. In samenwerking met enkele anderen knopen ze nog wat eindjes aan elkaar en dan is het klaar. NorGhaVo Nederland liet weten dat het eigenlijk best goed voelde. Zo zie je maar weer……Voor NorGhaVo Nederland is er leven na NorGhaVo en voor ons zal er leven zijn na Ghana!

Op 5 mei liet ik (Dees) in Takoradi weer prikken op malaria. Was het weer voorbij? Ja……….….De teller blijft dus staan op 21. Hopelijk krijg ik de laatste maand in Ghana geen malaria meer. Overigens: Het leek ons wel een goed idee om onze ervaringen m.b.t. onze gezondheid in de tropen door te mailen naar de GGD Noord-en Midden Limburg. In het verleden hadden wij de GGD in Blerick diverse keren bezocht, i.v.m. het laten zetten van vaccinaties. Wellicht konden zij toekomstige Ghana-gangers hiermee nog eens van dienst zijn. Onze korte samenvatting over onze ervaringen met malaria, typhoid fever, dysenterie, bacteriele infecties e.d. lieten we vergezeld gaan van onze ervaringen op het gebied van malariaprofylaxe, malariakuren enz. enz.

Overigens: Ten aanzien van de telling als het gaat om het aantal keren malaria: Op het moment dat ik (Desirée) liet prikken op malaria en er ook daadwerkelijk malaria werd geconstateerd, nam ik deze uiteraard op in mijn telling. Het was gebruikelijk om 2 weken na constatering van malaria én beeindiging malariakuur, wederom te laten prikken. Het gebeurde dan wel eens dat er bij deze tweede check nog steeds malaria-parasieten in het bloed aanwezig waren. Voor de duidelijkheid: Ik nam dan die malaria-uitslag van de tweede prik altijd op in mijn telling. M.a.w.: Ik telde gewoon door en beschouwde het dus als een nieuw geval en niet als zijnde de oude malaria die nog niet verdwenen was. Als ik dit laatste wel had gedaan (en dat had ik natuurlijk moeten doen), dan is het aantal keren dat ik malaria heb gehad, beduidend minder.

In ons voorbereidingsjaar met verblijf in Nigeria, Ghana, India, Indonesië en Nicaragua, hadden wij een jaar de malariaprofylaxe Lariam geslikt. Ook in de eerste 2 jaren van onze uitzending naar Ghana, gingen we door met het slikken van Lariam, aangezien wij daar helemaal geen problemen van ondervonden. Mede op advies van de GGD hebben we in 2008 besloten om te stoppen met Lariam en te kiezen voor een behandelkuur als de malaria zich aandiende….. 3 jaar Lariam slikken leek een ieder wel lang genoeg geweest…….totdat wij 3 weken voor ons definitieve vertrek naar Nederland vernamen (van diezelfde GGD), dat we best alle jaren Lariam hadden kunnen slikken, juist omdat we het goed konden verdragen en er geen bijwerkingen van hadden ondervonden. Dit zou wellicht een paar keren malaria inclusief behandelingen hebben kunnen voorkomen. Maar in dezelfde regel werd ook gezegd dat men het heel goed kon begrijpen dat we Lariam niet blijvend wilden slikken en dat het altijd een afweging blijft. En dat is uiteraard waar…..Je moest kiezen tussen 2 'kwaden': Of jarenlang Lariam slikken (en dat hadden we dus al 3 jaren gedaan), óf stoppen met Lariam en slechts kiezen voor een behandelkuur als malaria zich aandient (en dat hebben we de laatste 3 jaren gedaan).

In z'n algemeenheid: Als je langere tijd in de tropen verblijft, dan zijn een aantal tropische ziekten en infecties onvermijdelijk. Ondanks adequate maatregelen is dit vrijwel niet te voorkomen.

Voor wat betreft die malaria: In Afrika wordt de diagnose malaria veel vaker gesteld dan dat het werkelijk voorkomt. In principe heeft iedereen met koorts malaria, tot het tegendeel bewezen wordt. Met name bij blanke westerlingen wil men geen enkel risico nemen en wordt er erg vaak (onnodig) voor malaria behandeld. Ook zijn laboratoriumuitslagen niet altijd even betrouwbaar. In Nederland moet er bijvoorbeeld 3 dagen op rij bloedonderzoek plaatsvinden voordat de diagnose definitief vastgesteld kan worden. Vergelijk dit met Ghana, waar alles toch zo'n beetje gebeurt in de setting van: 'We will help you, but God heals you!' Door ons lange verblijf in Ghana, (met dus een frequente blootstelling), hebben we een tijdelijke natuurlijke immuniteit opgebouwd, die overigens bij terugkomst in Nederland weer snel zal verdwijnen.

Blijkbaar is het niet gebruikelijk bij de GGD om een medische check-up te laten verrichten na een lang verblijf in de tropen. Natuurlijk kunnen we dit wel laten doen bij de Travel Clinic in het Havenziekenhuis in Rotterdam of in de academische ziekenhuizen in Nijmegen of Maastricht, maar daar is in ons geval geen noodzaak voor. Net voor ons vertrek naar Ghana in 2006 hebben wij in het UMC Radboud een tropenarts bezocht. Wij konden ons nog herinneren dat dit bezoek weinig meerwaarde voor ons had. Vanzelfsprekend zullen wij bij eventuele medische klachten in de toekomst altijd vermelden dat wij 5 jaar in de tropen zijn geweest. Dit alles staat overigens los van een eventuele tuberculose-controle bij de GGD. Tot zover de malaria en andere perikelen.

Plotseling kregen we een telefoontje van een zekere Selina uit Tamale. Zij runt het project Gigdev, dat vergelijkbaar is met NFD. In het verleden hadden we wel eens contact gehad, maar dat was zeer summier geweest. Zij wilde weten of we nog in Ghana waren. Op de valreep dus, want het was 4 weken voor ons vertrek. Aan het einde van het telefoongesprek vroeg ze achtereenvolgens om: een laptop, een digitale fotocamera of andere spullen. Toen wij haar lieten weten dat ons cadeautje was geweest: 5 jaar gratis werken voor Ghana, bond ze in en liet ze weten: 'But I want to buy it'. We vertelden haar dat we niets te koop hadden. Onze auto was al verkocht (Tamale) en onze meubels waren ook al verkocht (Takoradi). Het gemak waarmee gevraagd wordt blijft voor ons onvoorstelbaar en is erg storend. Toen zij merkte dat het niet ging lukken, vroeg ze tenslotte: 'Maybe you can send volunteers to us'.

Nog even terugkomend op Ivoorkust: Bijna een half jaar na zijn overwinning bij de presidentsverkiezingen in Ivoorkust, heeft Quattara in mei 2011 de eed afgelegd als staatshoofd van Ivoorkust. Quattara was in november 2010 al uitgeroepen tot winnaar, maar zijn tegenstrever, de toen zittende Gbagbo zei dat hij de winnaar was en weigerde op te stappen. Na een maandenlange gewelddadige strijd met Quattara, werd Gbagbo in april 2011 opgepakt. De arrestatie van Gbagbo heeft echter niet meteen een einde gemaakt aan het geweld in Ivoorkust, waarbij zeker 1500 mensen omkwamen.

Het afronden van de presentatie nam ook veel tijd in beslag. We werden hierbij geholpen door Thomas en togen geregeld naar zijn internetcafé of Thomas kwam naar ons huis. Ook Richard van de Tessark-school had zijn hulp aangeboden.

Ongeveer 3 weken voor ons definitieve vertrek, kregen we op de valreep nog te maken met watertekorten.

Zoals wellicht vaker gemeld was onze school Tessark als een thuis voor ons. Dit stond in schril contrast met het wonen op de compound, waar we te maken hadden met de onaardige Rosamond. Plotseling zagen we een meisje op de compound. Tessark liet ons weten dat het ging om de dochter van Rosamond, die dus was overgekomen uit Australië. Deze dochter was niet echt pikzwart, doch mokka-bruin. Rosamond had ons niet eens voorgesteld aan haar dochter. Grandma Theresa liet ons weten: 'Madam Rosamond is a very difficult woman'….en ze vervolgde:…. 'Ik heb er bewondering voor dat jullie het zo lang hebben volgehouden op haar compound. Ze veroorzaakt altijd problemen en de ene na de andere compound-boy vliegt de straat op. Als jullie nog eens terugkomen naar Ghana, dan moet je bij ons komen wonen'………!!

Verschillende keren in mei liepen we nog binnen bij Tessark. Altijd zorgde men weer voor verrassingen. Zo kreeg Richard o.a. de opdracht om onze presentatie uit te printen. Wij hielden een beetje ons hart vast. Richard was niet echt betrouwbaar, als het ging om het nakomen van afspraken. Als je bijvoorbeeld om 12.00 uur een afspraak met hem had, kon het best zijn dat hij om 14.00 uur kwam. Aangezien wij toch een beetje in tijdnood kwamen (we zaten nog slechts ruim 2 weken voor ons vertrek), lieten we hem weten dat hij op deze manier onnodige stress bij ons veroorzaakte. Verder vertelden we hem dat je in Nederland precies op tijd op je werk moet verschijnen, anders heb je een probleem. Zeker van deze laatste mededeling bleek hij erg geschrokken te zijn en hij sprak hardop naar ons uit dat hij hoopte dat 'grandma' Theresa dit niet zou vernemen, omdat hij bang was zijn baantje te verliezen.

Eén van de laatste zondagen in Takoradi maakten we nog kennis met de echtgenoot van Nanaama. Na ons gesprek liet hij weten dat hij had gehoopt dat we in Takoradi zouden blijven. En waarom hadden we geen stuk grond gekocht? Als we de familie van zijn vrouw Nanaama hadden ingezet, dan hadden we niet hoeven vrezen voor de 'belazer praktijken' van de tussenpersonen die vaak betrokken zijn bij de bouw van een huis. In zijn enthousiasme ging hij nog verder: Maar we konden voor ons vertrek natuurlijk nog best wel naar de Chief gaan en de Chief zou ons absoluut een 'plot' geven. Dan zouden we vanuit Nederland een school kunnen bouwen, net zoiets als de Tessark-school. Wij glimlachten slechts……

Een dag later stonden er een paar Tessark-kinderen met een leidster bij ons op de stoep en zij kwamen 2 dozen levensmiddelen brengen. 'Grandma' had namelijk gezegd dat wij de laatste 2 weken geen boodschappen meer mochten doen. Al eerder had men ons gevraagd wat we nog nodig zouden hebben de laatste 14 dagen. Wij mochten zelfs ons boodschappenlijstje inleveren! Uiteraard deden we dit laatste niet, maar in ieder geval…..de dozen puilden uit met etenswaren!

En of dat alles nog niet genoeg was, werden we geacht om op 17 mei te verschijnen voor het officiële afscheid. Dit sloeg werkelijk alles! Er was een beroepsfotograaf ingehuurd en er was een heel programma in elkaar gezet en dat zag er ongeveer als volgt uit:

Tessark International school
(Motto: Learn to achieve your goals).

Programme for send-off get together in honour of Mister Ben Staarink and Madam Desirée Pleumeekers.
     
     Cultural display
     Opening prayer by Mister Boakye Acheampong (Teacher Basic 1)
     Welcome address by Mister Eric Don Arkhurst
     Puzzle by the teachers
     Speeches:     - Mister Ben Staarink and Madam Desirée Pleumeekers
                         - Selected teachers
     Refreshment
     Presentation by the proprietress
     Closing prayer by Clement Jonah (Student)
     Vote of thanks by Mrs. Josephine Richardson (Teacher)

Onderstaand: Samen kijken naar 'the cultural dancing'.

Het programma begon buiten met enkele culturele dansjes die werden uitgevoerd door 4 jongens en 4 meisjes. Hun gele outfit stond prachtig bij hun zwarte lijfjes! Hierna werd het programma binnen voortgezet. Dochter Nanaama heette een ieder welkom en liet weten: 'Without Jesus we can't do anything', dus dat betekende dat er eerst gebeden moest worden. Na het openingsgebed door leerkracht Aboitie, nam de man van Madam Theresa de microfoon over en sprak 'grandpa' Eric ook een welkomswoord uit. Inmiddels werd iedereen voorzien van hapjes en drankjes. Toen werd er een raadsel-rondje ingelast. Iedereen kon raadsels inbrengen in de groep en dat veroorzaakte grote hilariteit. In dit programma was nog niet eens opgenomen dat ook een kind een woordje sprak en dat verschillende kinderen uit onze klassen een Frans afscheidslied lieten horen.

Onderstaand: Het Franse afscheidslied.

Unissons nos voix avant de nous quitter; serrons les mains pour ce joyeux départ; depuis longtemps nous vivions si gentil(lement); c'est le regret qui paraît aussitôt. Bye, bye, bye, bye, nous nous reverrons, serrons les mains mes chers amis; bye, bye, bye, bye, nous nous reverrons, serrons les mains mes chers amis.

Tsja…..op dat moment schoot ik (Dees) helemaal vol…….en werd ik geacht om iets te zeggen. Het volgende woordje bracht ik er min of meer in tranen uit:

Partir c'est mourir un peu….When you leave it feels a little bit like dying. Thank you for giving us the opportunity to teach at Tessark. We really enjoyed it! Not only the French, the Social Studies and the computer teaching, but also the organizing of the excursions, the workshops and the invitations to the Imam and the Roadservice. We hope this will get a follow-up in the near future. The way of teaching is maybe different if you compare it with our system, but most important is that we can learn from each other. There were only 2 things difficult for us: The memory power and the caning. We hope that child-centred approaches will help, so that both teachers and children can more enjoy the lessons.
Apart from being a school, Tessark felt for us like a family and like a home and also therefore we are very grateful. Thank you so much for everything you did for us. You and Ghana are for ever in our heart!

Verschillende leerkrachten namen het woord, maar ook door Theresa en Eric werden wij uitgebreid bedankt. Opa Eric kwam zelfs nog terug op onze eerste ontmoeting. Hij had het destijds niet begrepen dat wij 'for free' kwamen werken. Verder hoopte hij dat we nog eens terug zouden komen. En toen begon oma te neuriën…….Let Jesus be with you untill we meet again…….Plotseling gaf oma ons beiden een cadeautje: Afrikaanse kleding en slippers. Geheel volgens de traditie bedankten wij iedereen. Dit houdt in dat je van rechts naar links loopt en alle aanwezigen een hand geeft. Eén van onze leerlingen moest een slotgebed voordragen, maar toen hij even het spoor bijster was, riep oma maar snel uit: Amen! Juf Josephine sprak een dankwoord uit en liet weten: 'If we ever did something wrong, then we bury it today'. Hierna werd er nog gedanst, geklapt en gezongen. Helemaal aan het einde werd de 'goodbye ceremony' in de Ghanese stijl afgesloten: In een lange rij achter elkaar, kwam men één voor één naar ons toe en werden we omhelst. Pfff……wij moesten wel even bijkomen van al die lieve, warme gebaren…..!

Onderstaand: Groepsfoto.

Op 18 mei werd het nog even dunnetjes overgedaan en werden er foto's gemaakt met de kinderen. Ook nu was de beroepsfotograaf weer aanwezig. We bezochten alle klassen en er vond een leuke interactie plaats. Wij vroegen het grut: 'What did you like most in our lessons and what didn't you like at all?' Aan het einde deelden we lollies uit. 

Onderstaand: Het laatste samenzijn met de kinderen onder het genot van een traktatie.
Onderstaand: De laatste groepsfoto's.

Tot onze verrassing vernamen we op 22 mei via de Tamale 'tamtam', dat zowel Suhayini als ook Asia op 5 juni 2011 zouden gaan trouwen. Maar…..met 5 jaar Ghana-ervaring weten we dat informatie nooit waterdicht is. Dus namen we deze mededeling dan ook maar met een korreltje zout.

Uiteraard zeiden we ook onze bekenden in Takoradi gedag en dit geschiedde in de vorm van een 'rondje Takoradi'. Sommige mensen in Tamale en Takoradi werden per telefoon, SMS of mail gedag gezegd.

Op 1 juni verlieten we Takoradi en gingen met de bus naar Accra (ongeveer 4 uur). Daar werd overnacht en op 2 juni hadden we onze terugvlucht naar Nederland! Op 3 juni arriveerden we weer in ons huis in Venlo. (Note 22 mei 2011: Als de aswolk in IJsland geen roet in het eten zou gooien!)

Vanaf begin juni staan we weer ingeschreven in het Nederlandse GBA. Hopelijk is de wachttijd in Venlo niet meer lang en komt er snel een koper voor ons huis, want……..Vlissingen lonkt!!!

Tot slot: Dank aan alle mensen die ons de afgelopen jaren op welke wijze dan ook gesteund hebben bij het verrichten van ons mooie werk in Ghana.

Dus: Ben en Dees zijn niet meer onderweg………dit betekent dan ook het einde van: www.bendeesonderweg.nl

In z'n algemeenheid: Wij hopen dat er begrip is voor het feit dat je na 5 jaar Ghana veel tijd nodig hebt om te wennen aan het Nederlandse systeem. Wij horen van andere expats wel eens dat je voor elk jaar buitenland een half jaar nodig hebt om te wennen in Nederland. Dit zou in ons geval dus 2 en een half jaar betekenen. Natuurlijk zijn het persoonlijke belevingen en de ene zal sneller de draad kunnen oppakken dan de andere, maar het is wel een indicatie. Wij kunnen in ieder geval niet op 3 juni in Nederland arriveren en op 4 juni volledig meedraaien in het Nederlandse kader, net alsof er nooit een Ghana is geweest..............Wij weten zeker dat we er nooit meer helemaal los van zullen komen, maar dat hoeft ook niet en dat willen we ook niet. Ghana is voor altijd 'in our heart!!!' 

Onderstaand: Bye Ghana en hallo Nederland!