Dat de dood hier meer bij het leven lijkt te horen dan bij ons, bleek maar weer eens toen de vader van Adam Rafia stierf. Alles gebeurt nu eenmaal 'by the grace of the Lord'. Doodgaan vormt hierop geen uitzondering! Toen Dees het meisje vroeg hoe oud haar vader was geworden, luidde het antwoord: 'I don't know'.

Op 4 april kreeg NFD bezoek van Mashood. Hij heeft in het verleden lesgegeven op NFD en is dus de voorganger van Paul. Hij vond het leuk te horen hoe het NFD verging. Maar hij bood zelfs aan om weer les te komen geven. Na de Paasvakantie zal hij 2 middagen per week overnemen van Paul.

Ook werd op 4 april de verjaardag van Maartje gevierd (de Nederlandse NorGhaVo-vrijwilligster die op onze compound woont). Hoewel er die avond 'lights off' was, werd buiten in het donker samen gegeten. Een mooie mix van zwarte en blanke gasten!

Het is grappig te constateren dat de mensen hier vaak achter een zin een -o- plaatsen. Dus dan zeggen ze bijvoorbeeld tegen je: 'I'm sicko' i.p.v. I'm sick. Navraag leerde dat de oorsprong hiervan in Nigeria ligt.

Hawa laat ons keer op keer versteld staan. Natuurlijk kan zij zich geen voorstelling maken van Nederland en heeft ze daar totaal geen beeld bij, maar de volgende uitspraken overtreffen toch alles: 'So you don't speak English in the Netherlands?'…….of……….'There is no malaria in Holland?'……….

Nu teacher Paul vakantie heeft van school, kunnen we vaker een beroep op hem doen, maar hem ook meer betrekken bij NFD. Er was dan ook eens eindelijk tijd om Paul en Hawa de kneepjes van 'fondsenwerving' bij te brengen.

En toen had Ben ineens een rood oog. Waarschijnlijk slechts een adertje gesprongen.
De ogen van Ben zijn echter de zwakke plek. Daarom werd koers gezet richting ziekenhuis. Het eye-department was echter al gesloten. Men was 'on travelling'…….Tot overmaat van ramp maakte Ben een smak en viel in een openstaande 'gutter'. Gelukkig leverde de valpartij slechts een paar schaafwonden op.
Aangezien het oog behoorlijk rood bleef, werd toch de oogarts maar bezocht. Just to be sure………En inderdaad: Slechts een adertje gesprongen! Met oogdruppels en geduld zal het weer goed komen. Over geduld gesproken: We moesten 3 uur wachten voordat we aan de beurt waren. Bovendien was er 'lights off'. Dit betekende dat de oogarts de zaklamp maar hanteerde om in het oog van Ben te kijken!

We hebben het reeds vaker verteld: Malaria komt hier vaak voor. Natuurlijk doen er veel 'Indianenverhalen' over malaria en de malariaprofylaxe de ronde en heeft een ieder wel een eigen versie van een verhaal, maar toch….. Uiteraard mag je het niet bagatelliseren; maar je moet het ook weer niet overdrijven. De jonge Nederlandse NorGhaVo-vrijwilligers worden regelmatig geveld door malaria. Meestal zijn ze na het innemen van een kuur weer opgeknapt. Dit geluk hadden 2 meiden uit de januari-groep echter niet. Zij konden maar niet genezen van hun malaria. De variant die in Ghana voorkomt is heftig, doch verdwijnt na 4 maanden uit je lichaam. Er zijn ook 2 malaria varianten, die milder van aard zijn. Deze blijven echter levenslang in je lijf. Hoe het ook zij…………..Zowel op advies van Ghanese als Nederlandse artsen zouden beide dames terug moeten naar Nederland, waar ze in het ziekenhuis zouden worden opgenomen (in quarantaine). Maar……………….
De KLM accepteerde de zieken niet. Concreet betekende dit dat beiden werden opgenomen in het ziekenhuis in Accra (hoofdstad van Ghana). Ze vlogen van Tamale naar Accra (ongeveer 650 km.). Gelukkig knapten ze allebei uiteindelijk toch nog snel op en hoefden dus niet terug naar Nederland.

Bellen binnen Ghana is naar verhouding even duur als bellen van Ghana naar Nederland. Veel Ghanese vrienden en bekenden hebben dan weliswaar een mobieltje , maar hebben geen geld om units te kopen! Typisch Ghanees: Een mobieltje puur voor 'de heb'!!! Het gaat dus weer alleen om de vorm; de buitenkant! Je hebt een telefoon, maar je kunt niet bellen! Als men ons wil bereiken, wordt er dan ook meestal 'geflasht': Wij krijgen hun telefoontje binnen als 'missed call' en wij bellen dan terug.

Pasen in Ghana………………………….
Teacher Paul van NFD vertelde ons dat sommige mensen op Goede Vrijdag in de kerk zwarte en rode kleding dragen. NFD moest die dag volgens Hawa en Paul eerder sluiten, zodat ze naar de Kruisweg konden.
Hoewel we al maanden geen kerk meer van binnen hadden gezien, werd op 1e Paasdag dan toch weer eens koers gezet richting 'mass'. Al snel hadden we 'de buik ervan vol': Teveel vorm en te weinig inhoud! In onze beleving heeft de kerk hier veel te veel macht en wordt de bevolking arm en dom gehouden! Het toppunt was een mededeling van de priester aan het einde van de mis. De strekking was: In Amerika en Europa worden priesters betaald als ze 'met pensioen gaan', in Afrika echter niet…………Dus beste parochianen: De volgende collecte is voor onze pensioenvoorziening! (Rondje ABP)!!!!!!!!!!!
Op 2e Paasdag hebben we een uitstapje gemaakt met NFD. Bestemming: Yapei (3 kwartier rijden richting zuiden). De meiden genoten: Zwemmen in de rivier (White Volta); picknicken aan de waterkant en dollen met elkaar! Er was weinig voor nodig om deze dag tot een succes te maken!
2e Paasdag blijkt hier in Ghana vaak in het teken te staan van 'a picnic'.
Pasen op de compound………De geboorte van 5 puppies. Hond 'Hope' had gezorgd voor 5 nakomelingen!

Daags na Pasen werden we in alle vroegte in paniek gebeld door Hawa. Er waren problemen bij de plaatsing van de eerste container op Kukuomarket. De man die toezicht houdt op de marktplaats had laten weten dat onze NFD-container niet geplaatst mocht worden. 'Wat zullen we nou krijgen?' We zijn de eerste legalen!!! We gingen er dan ook onmiddellijk op af. Ter plekke werd telefonisch contact opgenomen met de verantwoordelijke van de betreffende instantie. (City Engineers Office). Niemand durft hier beslissingen te nemen of knopen door te hakken. Gelukkig ontbrak het ons niet aan overredingskracht. Dit resulteerde uiteindelijk dan ook in 'groen licht': De container mocht blijven staan. Ook de andere twee containers zullen binnenkort geplaatst kunnen worden. Achteraf bleek dat miscommunicatie de oorzaak was geweest van deze hele commotie.
Na enkele dagen hebben we voor de zekerheid de verschillende instanties nogmaals benaderd. (City Engineers Office; Survey Office; Town & Country planning). Het zal je maar gebeuren dat je als legalen toch wordt 'geruimd'! De stad wordt namelijk behoorlijk geschoond van containers en stretchers, die illegaal geplaatst zijn. Voor wat betreft de plaatsing werden we gerustgesteld. Men kan ons daar niet wegsturen. Opmerkelijk was wel de mededeling dat ons perceel op papier een lengte heeft van 50 feet, maar in werkelijkheid slechts 30 feet zal zijn.
( 1 meter is 3,2 feet).

Het werd tijd om de stageplekken te gaan bezoeken. Er staan namelijk enkele veranderingen op stapel. De groep meiden die nu in de educatiefase zitten, hebben aangegeven eerder te willen starten met hun stage. Wij zijn daarmee accoord gegaan. Hun stage wordt vervroegd van september naar juni. Concreet betekende dit dat we voor 3 meiden een stageplek weven moesten regelen en voor 5 meiden een stageplek 'hairdressing'. Voor wat betreft weven: De huidige setting bestaat uit 2 shops: Eén wordt gerund door mister Abdella; de andere door madam Juliëtte. Aangezien wij niet tevreden waren over de plek bij mister Abdella, hebben we deze 'gecanceld'. De 3 NFD-girls (Asia, Sadia en Hamishouw) zijn vanaf 4 juni welkom bij madam Juliëtte. De stage begint dus 3 maanden eerder en zal uiteindelijk 11 maanden gaan duren, i.p.v. 8. Op deze lokatie betalen we 300.000 cedis (ongeveer 30 euro) per meisje voor 11 maanden.
Aangezien 'hairdressing' pas aangeboden wordt sinds onze komst, was er dus nog geen stageplek. We hebben echter een 'stekkie' gevonden in de stad. Bij madam Mariam zullen de 5 NFD-girls ook m.i.v. 4 juni a.s. kunnen starten. Voor Adam Rafia, Akiti, Rabbie, Azara 1 en Azara 3 is dit een mooi vooruitzicht. De naam van de salon is: Tiyumba Ladies. (Dit is Dagbani voor: 'Let's love them!') Hoewel er aanvankelijk op deze plek 500.000 cedis werd gevraagd, lukte het ons de prijs terug te brengen naar 200.000 cedis (ongeveer 20 euro) per meisje voor 11 maanden. We slaagden er tevens in om het hoofdstuk 'uniformen' te doorbreken. Onze uitleg: Omdat wij uniformen vreselijk vinden, zullen we niet betalen voor de aanschaf ervan. Het is belangrijk dat de meiden het kappersvak goed leren en dat kan ook best zonder uniform! Maar als de meiden wél een uniform willen: Prima, maar dan moeten ze het zelf betalen. Ook de werktijden werden besproken. Aangezien onze meiden uit 'communities' komen (op grote afstand van de stad) mogen zij 1 uur later starten en 1 uur eerder naar huis gaan. Concreet: Werken van maandag t/m. zaterdag van 8.00 tot 17.00 uur (i.p.v. 7.00 tot 18.00 uur). Madam Mariam (de owner van de shop) is van origine zelf een straatmeid. Ze is dus goed op de hoogte van de problemen.
De groep meiden die nu op stage zijn (5 naai-atelier; 4 weven), kunnen deze fase bijna afsluiten. Volgende maand vindt hun 'graduation' plaats (soort diploma-uitreiking). Een datum werd vastgesteld: Zaterdag 26 mei. We hebben gekozen voor een normale 'celebration', zonder al te veel 'toeters en bellen'.

Zoals eerder gemeld woont de zus van Hawa (Humu) op de compound van NFD. De beide zussen wonen naast elkaar 'op kamers'. Sinds 1 februari kookt Humu voor ons. Aangezien het niet 'botert' tussen de twee zussen, is Humu vertrokken. Voor ons betekent dit dat we geen 'kok' meer hebben. Binnen de Ghanese setting zal dit 'probleem' wel snel opgelost worden.

's Morgens voor vertrek wordt onze auto vaak ongevraagd door Job (ons 'manusje van alles') gewassen. Als wij hem hiervoor bedanken is zijn antwoord: 'Oh, it's an honour'.

'Lights off'…………..We krijgen steeds vaker te maken met stroomuitval. Ten gevolge van het lage waterpeil bij de Akosombo Dam, moet er bezuinigd worden op elektriciteit. Zoals bekend is de 'dry season' bijna afgelopen. Er is dus een enorm gebrek aan water, hetgeen de oorzaak is van het eerder genoemde lage waterpeil.
De regelmatige 'lights off' is een keiharde maatregel die volgens de Ghanese autoriteiten absoluut noodzakelijk is; op dit moment is er zelfs sprake van een (dreigende) energiecrisis.
Een andere oorzaak van 'lights off' is noodweer.
De 'dry season' is bijna voorbij; dit betekent zo nu en dan heftige regenbuien met veel windvlagen en dus veel schade aan onder andere de elektriciteitsdraden, die zich hier in Ghana boven de grond bevinden.
Maar….'lights off' is 'lights off' en de oorzaak van het ongemak is op het 'moment suprême' niet echt interessant!

Natuurlijk weten de NFD-meiden dat we de laatste 14 dagen van april in Burkina Faso zijn en dat we dus even niet in Tamale zijn. Voor de kleine Azara 3 was dit slecht nieuws. Dit moslim-meisje van ongeveer 10 jaar droogde haar tranen af aan haar hoofddoekje. Ja, onze band met haar is sterk en ja, ze is de favoriet van Dees! Hoewel ze eigenlijk slechts Dagbani spreekt, heeft ze toch al enkele Engelse woorden geleerd. Steeds maar weer kregen we te horen: 'No go Burkina'. Toch zal ook Saartje (de Nederlandse koosnaam voor Azara 3) het 2 weken zonder ons moeten doen.

Zoals bekend wonen wij op een 'sharing compound'. Op verzoek van de 'landlord' maken wij elke avond het licht aan op onze veranda cq corridor. Dit vanuit veiligheidsoverwegingen.
Aangezien we echter 2 weken in Burkina Faso zijn, wordt ons huis gedurende deze periode niet bewoond. Bij ons rees dan ook de vraag: 'Is het noodzakelijk dat Jacco (huisbaas) of Job (huishoudelijke hulp) 's avonds iedere keer de verlichting aanmaakt'? Het antwoord van Jacco was een resoluut 'ja'. Echter…..dit was volgens hem niet afdoende. Het feit dat de 2 'witten' enkele weken weg zijn uit hun 'yellow house' op 'palou junction', zal zich snel rondspreken. Je weet nooit of dit aanleiding kan zijn voor een inbraak. Jacco wil dus dat Job elke nacht op zijn matrasje op de grond in onze veranda gaat slapen en op die manier de wacht houdt. Job als watchman dus! Maar…………er wordt vaak veel toegezegd en niets nagekomen. Bij thuiskomst bleek namelijk dat Job helemaal niet in de veranda had geslapen. Reactie: 'It was not necessary'.

De laatste 2 weken van april zijn we dus in Burkina Faso geweest. Eind april waren we namelijk 8 maanden in Ghana en dat betekent dat je volgens de 'visum-regels' even het land moet verlaten. Burkina Faso dus…………………..Even geen NFD……… Sinds onze start eind augustus hebben we alleen maar gewerkt. Het is dan ook goed om even letterlijk afstand te nemen! Leuke bijkomstigheid: Burkina Faso is Franstalig!
Ter introduktie:
Burkina Faso (Haute Volta / Upper Volta: Eén van de armste landen ter wereld; nummer 5); het land dat bekend staat om z'n filmfestival; the country of the 'Honest Men' (Land of the Incorruptible); een land met ruim 13 miljoen inwoners, met als hoofdstad Ouagadougou en met president Blaise Compaoré aan het roer.
Burkina Faso is sinds 1960 onafhankelijk van Frankrijk. Tijdens de koloniale overheersing schonk Frankrijk meer aandacht aan Ivoorkust dan aan Burkina Faso.
Het klimaat van Burkina is zoals het klimaat van Ghana: Tussen maart en juni heel erg warm; tussen juni en oktober het regenseizoen en tussen november en februari de Harmattan.
Burkina kampt met problemen op het gebied van ontbossing en erosie. Woestijn in het noorden; savanne in het zuiden. Er zijn veel verschillende bevolkingsgroepen, zoals: Mossi, Bobo, Lobi, Gourounsi, Hausa, Fulani enz. Burkina staat bekend om z'n houtsnijwerk, sculpturen e.d. Religie: Voorouderverering, moslims en christenen.
De officiële taal is Frans; de belangrijkste lokale taal is Mooré. De munteenheid is de CFA; de West-Afrikaanse Franc. (656 CFA = 1 Euro).

Op de dag van vertrek naar Burkina Faso (16 april), stond de kleine Azara 3 van NFD 's ochtends om 7.00 uur al op de stoep om afscheid te nemen. Samen met haar werd ontbeten. We probeerden haar een beetje op te vrolijken, maar tevergeefs... De tranen vloeiden rijkelijk!
(Achteraf bleek dat ze een dag eerder ook al naar ons huis was gelopen; op die bewuste zondagmiddag waren we echter niet thuis). Toen ze uiteindelijk vertrok, keek ze nog één keer om……verdrietig, teneergeslagen. Wat ze niet wist, was dat wij per shared taxi naar het busstation van Tamale gingen om vandaar uit per troto te vertrekken richting Bolgatanga. Dit betekende dat we voorbij NFD kwamen. Aan de taxichauffeur vroegen we om even langzaam te rijden en te claxoneren, zodat we konden zwaaien. En daar kwam Azara 3 aangevlogen!!!!!!!!!!!! Drie flacons shampoo onder haar arm en een stralend gezicht!!!!!!!!!
Met de troto dus van Tamale naar Bolgatanga (in de volksmond 'Bolga'): Een rit van 3 uur. (Betekenis Bolgatanga: Bolga = Sand; Tanga = Rocks). Er werd overnacht in Bolga, alwaar 's avonds Job (van onze compound) belde, met de mededeling: 'We miss you'! Ongelofelijk! Wat een lieve mensen toch! We waren nog geen dag weg………………
Van Bolgatanga gingen we via Navrongo en Paga (noord-Ghana) naar Ouagadougou (spreek uit: Waga-doe-goe). Meestal wordt de afkorting Ouaga (Waga) gebruikt. Deze rit duurde 5 uur (shared taxis). Zowel aan de Ghanese kant van de grens als aan de Burkina Faso kant kregen we te maken met visumformaliteiten. Voor wat betreft de Ghanese grens: We moesten uitleggen waarom we steeds ons visum moeten verlengen op de Immigratiedienst in Tamale en waarom we geen verblijfsvergunning hebben. Aan de grens met Burkina werd duidelijk dat we één week mochten blijven. Verlenging moest plaatsvinden bij de Immigratiedienst in Ouaga. Er wordt dan verlengd met 3 maanden.
In Ouaga zijn we enkele dagen gebleven en vonden onderdak bij het 'Centre d'Accueil des Soeurs Lauriers'. Op het terrein van deze zusters bevond zich o.a. een 'Artisanat des handicapés'. Hier volgen 35 gehandicapte jongens en meisjes (polio, meningitis), een traject dat vergelijkbaar is met het NFD-traject (weef-en naai-atelier e.d.). Ook hier geldt (met name voor de jonge meiden), om in het eigen land (Burkina Faso) perspectief te bieden en dus te voorkomen dat zij naar Ivoorkust gaan. (Vergelijk NFD: Kansen bieden in het noorden van Ghana en verhinderen dat de meiden naar het zuiden vertrekken).
Aangezien we 2 weken in Burkina wilden verblijven, hebben we dus ons visum laten verlengen bij de Immigratiedienst in Ouaga. (Ook al blijf je maar 2 weken, je krijgt een visum voor 3 maanden). Uiteraard was een bezoek aan de hoofdstad Ouaga de moeite waard! De Franse invloeden waren duidelijk merkbaar. We bezochten een kunstencentrum en ontmoetten bijzondere mensen. Op straat echter hadden we wel last van opdringerigheid. Iedereen zat 'in je nek'. Ons viel op dat er veel gerookt werd. Wat bovendien opviel was, dat het verkeer in Ouaga beter gestroomlijnd was dan bijvoorbeeld bij ons in Tamale.
Omdat wij al 8 maanden flessenwater drinken, hebben wij bijna nooit buikklachten. (In Ghana: Pure water; in Burkina: L'eau minérale). Dat l'eau potable (drinkwater) niet altijd l'eau minérale hoeft te zijn, bleek maar weer eens toen de reizigersdiarree de kop opstak. Hoewel het drinkwater van 75 meter diepte werd opgepompt, bleek dit niet genoeg te zijn om onze darmen te sparen.
Het leek ons leuk om per trein verder te reizen van Ouagadougou (hoofdstad) naar Bobo-Dioulasso (zuid-westen); een treinreis van 7 uur. Volgens de plaatselijke bevolking: 'Une belle aventure!' Grappig om te melden: Vanuit de hoofdstad vertrekt maar 3x per week op 1 tijdstip deze trein. Concreet: Slechts op dinsdag, donderdag en zaterdag kun je 's morgens om 7.30 uur vertrekken van Ouaga naar Bobo. (In gedachten vergelijk je even met de vertrekkende treinen in Amsterdam!!!!!) 's Morgens om 7.00 uur waren we op het station; we hadden echter pech. De trein had vertraging en zou omstreeks 10.00 uur arriveren. Maar dit betekent niet dat er dan ook vertrokken wordt. We kregen te horen dat we wellicht 's middags om 14.00 uur zouden kunnen vertrekken. Dit hield dus in: Eerst 7 uur wachten en dan een treinreis van 7 uur. Dat werkt niet en daarom werden de plannen bijgesteld. Per bus dan maar naar Bobo-Dioulasso (in de volksmond: Bobo). Duur: 6 uur. In eerste instantie wilden we ook nog de stad Koudougou bezoeken. Dit hebben we geschrapt. Navraag leerde namelijk dat dit niet de moeite waard zou zijn. Bobo daarentegen was erg interessant (moskee; oude wijk e.d.).
Eénmaal in de moskee werd Dees onwel en kon nog net op tijd de uitgang bereiken. Buiten tegen een boom werd overgegeven. Aan bekijks geen gebrek! Gelukkig luchtte het op en konden we verder gaan. Le vieux quartier (Kibidwe) was zeer de moeite waard! We spraken met de mensen in de hutjes en vol trots werd ons het oudste gebouw van Bobo getoond: Het huis van de voorvaderen (Sya).
Als je reist ontmoet je vele mensen. Zo maakten we kennis met iemand die geboren was in Burkina Faso (vader een Syriër, moeder een Spaanse) en die woonachtig was in Ivoorkust. Voor wat betreft de veiligheid in Ivoorkust is er geen enkel probleem meer. We kregen dan ook een uitnodiging om te komen! Verder spraken we met iemand die geboren was in Frankrijk en enkele jaren in Nederland op school had gezeten en wel in Blerick! Tenslotte zagen we een Canadees meisje dat in november j.l. ons project NFD had bezocht. Zij studeert namelijk een jaar in Ghana. Wonderlijk hoe dingen kunnen lopen!!!
We hadden last van de warmte en dit resulteerde dan ook in huiduitslag. De hitte was nog erger dan in Ghana. Dat is natuurlijk logisch, omdat je dichter bij de woestijn zit. Maar goed, dit valt in het niet bij de meningitis epidemie die ter plekke actueel was. Gelukkig waren wij voorzien van een vaccinatie! We vernamen tevens dat het tot januari j.l. onrustig was geweest in zowel Ouaga als Bobo. Ongeregeldheden tussen politie en militairen, criminaliteit e.d.
De terugreis verliep voorspoedig. Per bus van Bobo naar Ouaga; per troto van Ouga naar Bolga en per troto van Bolga naar Tamale.
In Bolgatanga raakten we in gesprek met 2 oude mannen. Volgens beiden hoeft er in Ghana geen elektriciteitsprobleem te zijn. Echter….omdat Ghana teveel elektriciteit verkoopt aan de buurlanden, zitten ze zelf met een tekort. Toen wij vertelden dat we in Tamale woonden en het waterprobleem ter sprake brachten, werd geconstateerd dat Tamale geen waterprobleem hoeft te hebben, als er maar diep genoeg wordt geboord. Maar ja…. daar ontbreekt nu juist het geld voor!
Op de valreep ontmoetten we de 'Northern Stars': 2 jonge kunstenaars die in principe bereid waren om onze NFD-containers straks te voorzien van een 'wall painting'.
In Bolgatanga bereikte ons het goede nieuws dat we wederom succesvol waren geweest in onze fondsenwerving.
Kortom: Het was goed om even weg te zijn van NFD en weg te zijn uit Tamale. Reizen blijft boeiend, maar is ook vermoeiend. Van low-budget hotelletjes tot een baguette jambon, ach…. het hoorde er allemaal bij…………….Burkina was super, maar……….we love Ghana!!! Het welkom op 'Palou junction'en op onze compound was weer helemaal vertrouwd en op z'n Ghanees: 'You are welcome!'
Tot slot: Koninginnedag………..In de krant (Daily Graphic) werd Queen's Day / Koninginnedag belicht vanuit de Ghanees-Nederlandse betrekkingen. Op de Nederlandse ambassade in Accra vindt op deze dag altijd een receptie plaats. Dit is natuurlijk geen optie als je in Tamale woont! Enkele NorGhaVo-meiden hadden dan ook een party georganiseerd in een bar in Tamale. Onze dag ging echter helemaal op aan het afronden van Burkina en het opstarten voor NFD.
NFD hadden we toch wel gemist!!!.........................

Tot de volgende maand!
Groet, Ben en Dees